Perfectionisme, een gave of een vloek

Perfectionisme, een gave of een vloek?

Perfectionisme is niet per definitie een negatieve eigenschap. Er is niets mis met de wil het beste uit jezelf te halen, mits je eisen realistisch zijn en je jezelf toestaat fouten te maken.

Bij mij in de praktijk komen veel (hoog)begaafde jongeren over de vloer en ze herkennen allen perfectionisme als eigenschap. Door veel ouders en leerkrachten wordt perfectionisme gezien als een negatieve eigenschap. Het kan leiden tot een minderwaardigheidscomplex, frustratie, stress en aanvallen van intense boosheid. De kinderen lopen soms vast en doen in enkele gevallen helemaal niets meer.

Er zijn bijvoorbeeld kinderen die voor hun leeftijd prachtige tekeningen maken, maar het werk uit frustratie verscheuren omdat het “geen mooie tekening is!”. De tekening voldoet niet aan hun verwachtingen, ze stellen te hoge eisen. Wanneer je vervolgens zegt dat het toch een heel mooie tekening is geworden, worden ze alleen maar bozer.

Maar perfectionisme hoeft geen slechte eigenschap te zijn. Het beste uit jezelf halen of een perfect resultaat willen behalen kan zorgen voor succes, werkplezier en trots, op jezelf en het behaalde resultaat. Gezonde perfectionisten zijn doorzetters en zijn zeer gemotiveerd. En zeg nu zelf, ik heb graag een chirurg met sterk perfectionistische neigingen.


Maar hoe kan het nu zo mis gaan met perfectionisten?
Wanneer kinderen het oordeel over hun prestaties beschouwen als een oordeel over henzelf, dan gaat het mis. Het zelfbeeld wordt gekoppeld aan de prestaties en het verlangen om goed te presteren, wordt een eis. En als het handelen niet perfect lukt, dan schrijf je jezelf helemaal af. We noemen dit ongezond perfectionisme en het is een vorm van faalangst.  Wanneer het kind bij een taak inschat het niet foutloos of perfect te kunnen, dan kan het kind besluiten niets te doen. Want als ik niets doe, kan ik het ook niet fout doen. Het kind stelt uit, doet het niet of verzint eindeloze excuses waarom het niet lukt. De conclusie ‘ongemotiveerd’ of ‘lui’ is dan snel getrokken.

Hoe herken je perfectionisme?
– geen fouten willen maken;
– het werk vaak controleren;
– geeft geen antwoord, tenzij hij/zij zeker weet dat het goed is;
– gaat moeilijke taken uit de weg;
– werkt langzaam en nauwkeurig;
– is niet snel tevreden over het werk;
– blijft doorgaan om het beter te krijgen;
– maakt eigen werk stuk, of gooit het weg;
– is niet snel tevreden over het werk;
– werkt niet graag samen;
– kritische instelling ten opzichte van zichzelf (en anderen);
– neemt geen complimenten aan of stelt ze ter discussie;
– geeft snel op wanneer het doel buiten bereik lijkt.

Enkele tips om een ongezonde perfectionistische jongere/kind te helpen:
1. Geef het goede voorbeeld. Neem genoegen met goed. Omarm het motto: goed is goed genoeg. Ik heb mijn best gedaan en ik heb er wat van geleerd.Wanneer je als ouder gefrustreerd raakt van je eigen fouten of het gevoel niet aan je eigen eisen te voldoen, zal je dit overbrengen op je kinderen.
2. Praat met je kind over perfectionisme. Bespreek met hem of haar wanneer perfectionisme gezond en wanneer het ongezond is.
3. Bekijk samen het filmpje van Michael Jordan en vraag je samen af wat hij bedoelt: https://www.youtube.com/watch?v=PH8nTfxwBy
4. Coach op proces niet op het eindproduct. Schenk dus aandacht aan de inzet die een kind toont, dus de weg er naar toe. Dat betekent dat je even terug kijkt naar welke stapjes er gezet zijn en wees daar trots op. Kijk samen met je kind wat hij of zij kan leren van de fout die het gemaakt heeft.
5. Verbied de zin: ik kan het niet! Maar voeg het woord NOG toe. Deze zin geeft ruimte voor groei: “Ik kan het NOG niet.”
6. Kijk samen met je kind of het gestelde doel realistisch en haalbaar is. Jouw kind kan bijvoorbeeld precies in zijn of haar hoofd hebben hoe iets eruit moet zien, maar doordat de motoriek nog onvoldoende is ontwikkeld of doordat je kind nog te weinig oefening heeft gehad, lukt het nog niet.
7. Voorkom niet dat je kind fouten maakt. Dit zijn waardevolle ervaringen.